Sąd Apelacyjny potwierdził: skarga na orzeczenie referendarza sądu drugiej instancji o odmowie zwolnienia strony od kosztów apelacji jest de lege lata niedopuszczalna.

Sąd Apelacyjny w Warszawie wydał w dniu 23 lutego 2021 roku postanowienie o odrzuceniu jako niedopuszczalnej skargi na postanowienie referendarza sądowego w tym sądzie o oddaleniu wniosku strony o zwolnienie jej od kosztów sądowych w zakresie opłaty od apelacji (sygn. akt V ACa 326/20). W uzasadnieniu postanowienia SA czytamy m.in.:

„Art. 39822 § 1 k.p.c. stanowi, że na orzeczenie referendarza sądowego służy skarga w przypadkach, w których na postanowienie sądu służyłoby zażalenie. Oznacza to, że jeżeli na postanowienie sądu drugiej instancji w danym przypadku nie przysługiwałoby zażalenie, to nie przysługuje w ogóle skarga na orzeczenie referendarza sądowego wydane w tym przedmiocie.

Zgodnie z art. 394 2 §1 i 11 k.p.c., zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienie tego sądu o odrzuceniu apelacji, a także na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest: 1) odmowa ustanowienia adwokata lub rady prawnego  lub ich odwołanie, 2) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, 3) zwrot kosztów procesu, o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej, 4 )zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, 5) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, 6) zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania  świadka, 7) odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia – z wyjątkiem postanowień wydanych w  wyniku rozpoznania zażalenia na podstawie sądu pierwszej instancji.

Przepis ten nie przewiduje zatem możliwości zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w przedmiocie oddalenia wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym. […] W efekcie, złożona skarga podlegała odrzuceniu.”

Postanowienie Sądu Apelacyjnego o odrzuceniu skargi również jest niezaskarżalne.

Odmowa zwolnienia od opłaty od apelacji bez prawa zaskarżenia. Pominięcie ustawodawcze?

W wyniku nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 2019 roku na postanowienie sądu drugiej instancji (któremu na podstawie zmienionego art. 371 k.p.c. sąd pierwszej instancji niezwłocznie czyli bez kontroli instancyjnej przekazuje akta) o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych, w szczególności opłaty od apelacji, nie przysługuje żaden środek odwoławczy. Oznacza to, że w praktyce jedynym decydentem i jedyną instancją  w tym zakresie jest referendarz w sądzie odwoławczym, który wykonuje czynności związane z nadaniem biegu apelacji na podstawie art. 373 §2 k.p.c. Postanowienie referendarza jest niezaskarżalne i jako takie nie wymaga nawet uzasadnienia.

Na kuriozalność takiego rozwiązania, określanego eufemistycznie „pominięciem legislacyjnym”, wskazał rzecznik praw obywatelskich w wystąpieniu do Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2021r.

W odpowiedzi na pytania prawne Sądu Okręgowego w Rzeszowie dotyczące pośrednio tego zagadnienia Sąd Najwyższy w dniu 18 lutego 2021 roku podjął uchwałę:  „wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony z apelacją rozpoznaje sąd drugiej instancji” i odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie (sygn.. akt III CZP 14/20). Wobec podjęcia takiej uchwały tym bardziej przekonywujący jest poniższy wywód w wystąpienia rzecznika praw obywatelskich:

„Mając zatem na uwadze zmianę kontekstu normatywnego, tj. modelu postępowania między instancyjnego i powierzenie kontroli formalnej apelacji, a przy tym także rozpoznania wniosku o zwolnienie od odpłaty od apelacji, złożonego wraz z tym środkiem odwoławczym, sądowi drugiej instancji, konieczne wydaje się rozszerzenie katalogu postanowień sądu drugiej instancji zaskarżanych zażaleniem poziomym o postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów.  

Ponadto, należy zasygnalizować, że niewskazanie postanowienia sądu drugiej instancji o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych w art. 3942 §11 k.p.c., wydaje  się stanowić pominięcie ustawodawcze. Ustawodawca, zmieniając bowiem art. 117 § 6 k.p.c. i powierzając rozpoznanie wniosku o ustanowienie adwokata  (radcy prawnego) z urzędu w postępowaniu apelacyjnym  sądowi drugiej instancji, jednocześnie zagwarantował możliwość poddania rozstrzygnięcia o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania kontroli w trybie zażalenia poziomego. Trudno znaleźć argumenty, które miałyby uzasadnić brak takiej gwarancji w odniesieniu do rozstrzygnięcia o odmowie zwolnienia od opłaty sądowej od apelacji. Tym bardziej, że zarówno instytucja zwolnienia od kosztów sądowych, jak i ustanowienia pełnomocnika z urzędu, stanowią wyraz  realizacji pomocy osobom, których ze względu na sytuację materialną nie stać na ponoszenie kosztów tej pomocy. Tym samym mają na celu zagwarantowanie możliwości dochodzenia przez takie osoby swoich praw.

Podsumowując  powyższe ustalenia, należy wskazać zatem, że z uwagi na konieczność zagwarantowania realizacji przede wszystkim prawa do sądu, zasadne wydaje się uzupełnienie katalogu postępowań sądu drugiej instancji, których kontrola możliwa jest w trybie zażalenia poziomego, o postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych.”

Nie ma chyba legislatora, który nie popełnia błędów. Rzecz w tym, aby słuchać mądrych rad i błędy te naprawiać.

A jednak paraliż ?

W nawiązaniu do poprzedniego postu o projektowanych przez rząd RP zmianach Kodeksu postępowania cywilnego skutkujących ograniczeniem jawności posiedzeń, kolegialności orzekania i odstąpieniem od doręczania korespondencji sądowej pocztą warto zapoznać się z ich pisemnym uzasadnieniem przygotowanym przez projektodawcę (druk sejmowy nr 899)

W uzasadnieniu czytamy m.in.:

„Zmiany te związane są z postępującą epidemią w kraju i na świecie. W świetle zaistniałych okoliczności, które grożą paraliżem wymiaru sprawiedliwości, należy przyjąć jako zasadę odbywanie rozpraw i posiedzeń jawnych w formie odmiejscowionej. Jeżeli nie ma takiej możliwości, wzgląd na bezpieczeństwo uczestników postępowania oraz pracowników wymiaru sprawiedliwości nakazuje odejście od ściśle postrzeganej zasady jawności zewnętrznej i skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne. W ocenie projektodawcy szybkość postępowania jest również wartością, którą należy się w tym przypadku kierować, w szczególności, że nie wpływa ona negatywnie na prawa strony do rzetelnego rozpoznania sprawy. W każdy przypadku może bowiem zostać przeprowadzone postępowanie dowodowe z dokumentów, dowód z opinii biegłych czy zeznań świadków na piśmie, co umożliwia sądowi zebranie pełnego materiału dowodowego, aby móc wydać wyrok w sprawie oparty o całokształt okoliczności sprawy. Przede wszystkim jednak nie zagraża bezpieczeństwu uczestników postępowania i pracowników sądu.

Zderzenie dwóch wartości konstytucyjnych (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) – jawności rozprawy i prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, ale z wyłączeniem tej pierwszej, nie pozostawia wątpliwości, której należy dać pierwszeństwo. Są sprawy, które nie mogą lub nie powinny czekać na rozstrzygnięcie, i czasem jedynym sposobem na to jest procedowanie ich w trybie niejawnym, jeżeli oczywiście nie jest możliwe zastosowanie środków porozumiewania się na odległość sądu ze stronami, bo ten sposób przeprowadzania rozprawy ma absolutny priorytet. Strona ma możliwość skorzystania z łączy teleinformatycznych znajdujących się w siedzibie sądu, w którym przeprowadzana jest rozprawa, lub sądu, w którego obszarze właściwości zamieszkuje. Gwarantują to już obowiązujące przepisy k.p.c. (art. 151).

Dopiero gdy sąd uzna przeprowadzenie rozprawy za konieczne, a względy epidemiczne nie będą stały temu na przeszkodzie, posiedzenie jawne będzie mogło odbyć się w tradycyjnej formie.

Z tych samych względów konieczne jest również przyjęcie jako zasady rozpoznawania spraw przez sąd w składzie jednego sędziego. Podyktowane jest to oczywiście zagrożeniem epidemiologicznym, jakie stwarzają sobie nawzajem trzy osoby zasiadające wspólnie w składzie sądu. Nie ma bowiem znaczenia, czy w sprawie orzeka jeden czy trzech sędziów. Nie ma obiektywnych i sprawdzalnych danych pozwalających na przyjęcie, że wyrok wydany w składzie jednego sędziego jest mniej sprawiedliwy niż wydany w poszerzonym składzie, czy też że sprawa została mniej wnikliwie zbadana przez jednego sędziego niż trzech. Pojawiające się w tym zakresie supozycje są głęboko krzywdzące dla sędziów i świadczą jedynie o braku znajomości metodyki pracy sędziego. Oznaczałoby to również swoiste votum nieufności dla wiedzy i umiejętności ciężko pracujących sędziów w sądach pierwszej instancji, którzy de facto, mając mniejsze doświadczenie i w założeniu wiedzę niż ich koledzy z wyższej instancji, muszą rozpoznać daną sprawę równie rzetelnie i wnikliwie. […]

Czas również na umożliwienie komunikacji elektronicznej między sądem i fachowymi pełnomocnikami. W przypadku podania przez nich adresu poczty elektronicznej i złożenia wniosku w piśmie procesowym sąd będzie mógł komunikować się z pełnomocnikiem za pomocą ww. poczty.

Dla zapobieżenia ewentualnego paraliżu wymiaru sprawiedliwości oraz zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom sądów i uczestnikom postępowań sądowych, przepisy zmieniane w art. 9 powinny dotyczyć również postępowań w toku, w tym w zakresie zmiany składu z wieloosobowego na jednoosobowy. W tym ostatnim przypadku sprawa pozostanie w referacie sędziego referenta, który stanie się przewodniczącym. Sytuacja pandemiczna ciągle się pogarsza i nie do przewidzenia jest jej dalszy przebieg. Stąd konieczność podjęcia ekstraordynaryjnych środków mających na celu nie tyle usprawnienie, co zagwarantowanie pracy sądów w tym ciężkim dla wszystkich okresie.”

W uzasadnieniu projektu czytamy dalej, że regulacje nie będą miały wpływu na działalność mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców i nie są sprzeczne z prawem Unii Europejskiej oraz że „brak jest możliwości podjęcia alternatywnych środków osiągnięcia celu projektowanej regulacji w stosunku do działań legislacyjnych.”

Adwokaci, szykujcie się na nową sądową rzeczywistość!

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało właśnie projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Zmiany mają dotyczyć m.in. ustawy o obligacjach, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, ustawy o komornikach sądowych, Kodeksu spółek handlowych, Kodeksu postępowania cywilnego i Prawa konsularnego.

Zgodnie z art. 9 projektowanej ustawy w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych artykuły 15zzs1  ust. 1 art. 15zzs9 tej ustawy mają otrzymać brzmienie:

„Art. 15zzs1. 1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej „Kodeksem postępowania cywilnego”:

1)     rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w nich uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu;

2)     przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, gdy nie można przeprowadzić rozprawy lub posiedzenia jawnego na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku;

3)     w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

2. Od przeprowadzenia rozprawy lub posiedzenia jawnego w sposób przewidziany w ust. 1 pkt 1 można odstąpić tylko w przypadku, jeżeli rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a odbycie posiedzenia w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących.”

Art. 15zzs9. 1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich w sprawach wymienionych w art. 15zzs1 pierwsze pismo procesowe wnoszone przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego albo Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej powinno zawierać adres służbowej poczty elektronicznej i numer telefonu.

2. W braku możliwości wykorzystania systemu teleinformatycznego cyfrowe odwzorowania pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń sąd doręczaadwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej na wskazany adres służbowej poczty elektronicznej.

3. Cyfrowe odwzorowania pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń uznaje się za doręczone w następnym dniu roboczym od chwili wprowadzenia ich przez sąd do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby adresat mógł zapoznać się z jego treścią.

4. Doręczenie, o którym mowa w ust. 1–3, wywołuje skutki procesowe określone w Kodeksie postępowania cywilnego właściwe dla doręczenia odpisu pisma procesowego, zawiadomienia, wezwania lub odpisu orzeczenia.

Art. 9 wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia ustawy. Zgodnie z art. 11 projektowanej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 9 stosuje się również do postępowań rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie, a sprawy, które przed wejściem w życie cytowanego art. 9 sąd rozpoznawał w składzie innym niż jednego sędziego, w dalszym ciągu prowadzone są przez sędziego, któremu sprawa została przydzielona jako referentowi, do zakończenia sprawy w danej instancji.

Uzasadnienie projektowanych zmian zasługuje na odrębny wpis, który wkrótce się pojawi.