Poniżej przedstawiamy podstawowe założenia prowadzonego przez kancelarię „Drzewiecki, Tomaszek i Wspólnicy” sp.k. z siedzibą w Warszawie („Kancelaria DT”) postępowania grupowego przeciwko Alior Bank S.A (dalej „Bank”).
Pozew grupowy został złożony w sądzie w marcu 2018 roku i obecnie obejmuje roszczenia ok. 84 osób. Przystępowanie nowych osób do pozwu grupowego będzie możliwe do zakończenia formalnego etapu postępowania, kiedy to sąd ustali ostateczny skład grupy. Obecnie nie jest znany ostateczny termin zgłoszeń – termin ten będzie ogłoszony na niniejszej stronie internetowej a także we wskazanych przez sąd ogólnopolskich czasopismach.
Pozew grupowy w założeniu obejmuje roszczenia inwestorów w certyfikaty inwestycyjne funduszy (dalej jako „Inwestorzy”) obecnie występujących pod nazwą:
którzy zawarli z Alior Bank S.A. „Umowy o świadczenie usług przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa przez Biuro Maklerskie Alior Bank S.A.” lub „Umowy o świadczenie usługi przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa przez Biuro Maklerskie Alior Bank S.A. dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej” (dalej łącznie zwane: „Umowy o wykonywanie zleceń”. Integralną ich część stanowi „Regulamin przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania przez Biuro Maklerskie Alior Bank S.A.” (dalej jako: „Regulamin”). Umowa o przyjmowanie i przekazywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych została zdefiniowana w art. 74b ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (dalej zwana: „Ustawa o obrocie”) 1.
Przedmiotem ustalenia w postępowaniu grupowym przeciwko Alior Bank S.A. jest odpowiedzialność Banku wobec Inwestorów – członków grupy, za szkodę spowodowaną niedochowaniem obowiązków informacyjnych wynikających z przepisów prawa bezwzględnie obowiązującego oraz wynikających z nienależytego wykonania Umów o wykonywanie zleceń.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. 2010 Nr 7, poz. 44 z późn. zm.) w sprawach o roszczenia pieniężne powództwo w postępowaniu grupowym może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie lub zdarzenia. Celowość rozpoznania przedmiotowej sprawy w postępowaniu grupowym podyktowana jest potrzebą ustalenia odpowiedzialności Banku z tytułu nienależytego wykonywania Umów o wykonywanie zleceń wraz ze stanowiącym ich integralną część Regulaminem, które zostały zawarte z wieloma Inwestorami Funduszy, a także naruszenia wobec nich obowiązków wynikających z przepisów bezwzględnie obowiązujących, a przy tym ograniczenie postępowania do ustalenia odpowiedzialności Banku wynika z niemożliwości określenia przed zakończeniem likwidacji Funduszy dokładnej wartości roszczeń przysługujących Inwestorom.
Wyrok ustalający odpowiedzialność Alior Bank S.A. ma służyć dochodzeniu przez każdego Inwestora – Członka Grupy odszkodowania od Banku za poniesioną szkodę, która polegała na utracie znacznej części środków zainwestowanych w certyfikaty inwestycyjne emitowane przez Fundusze oraz nieuzyskaniu korzyści, o których zapewniał Bank przy oferowaniu zapisów na certyfikaty inwestycyjne Funduszy.
Przedmiotem zobowiązań umownych Banku wynikających z Umów o wykonywanie zleceń było przyjmowanie przez Bank od Inwestorów zleceń i dyspozycji dotyczących certyfikatów inwestycyjnych funduszy inwestycyjnych. Istotnym elementem zawartych umów był obowiązek przekazywania pełnych i rzetelnych informacji, które miały na celu promocję świadczonych usług i reklamę. Postanowienia umowne obejmowały także udzielanie Inwestorom porad inwestycyjnych dotyczących inwestowania w instrumenty finansowe.
Obowiązki Alior Banku jako banku oferującego usługi maklerskie wynikają z aktów prawa krajowego, które implementują Dyrektywę 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych zmieniającą dyrektywę Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającą dyrektywę Rady 93/22/EWG (dalej zwana: „Dyrektywa MIFID”) 2. oraz Dyrektywę Komisji 2006/73/WE z dnia 10 sierpnia 2006 r. wprowadzającą środki wykonawcze do dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów organizacyjnych i warunków prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz pojęć zdefiniowanych na potrzeby tejże dyrektywy (dalej zwana: „Dyrektywa 2006/73/WE”) 3. Uzupełnieniem regulacji jest Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 1287/2006 z dnia 10 sierpnia 2006 r. wprowadzające środki wykonawcze do dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do zobowiązań przedsiębiorstw inwestycyjnych w zakresie prowadzenia rejestrów, sprawozdań z transakcji, przejrzystości rynkowej, dopuszczania instrumentów finansowych do obrotu oraz pojęć zdefiniowanych na potrzeby tejże dyrektywy, dyrektyw 2006/48/WE oraz 2006/49/WE 4.
Szczegółowe rozwiązania, które zostały wdrożone do polskiego porządku prawnego, określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 września 2012 r. w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych, banków, o których mowa w art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, oraz banków powierniczych (dalej zwane: „Rozporządzenie”) 5 wydane na podstawie art. 94 ust. 1 Ustawy o obrocie.
Rozporządzenie wskazuje, że przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich wymagane jest zwrócenie się do klienta lub potencjalnego klienta o przedstawienie podstawowych informacji dotyczących poziomu wiedzy o inwestowaniu w zakresie instrumentów finansowych oraz doświadczenia inwestycyjnego, niezbędnych do dokonania oceny, czy instrument finansowy będący przedmiotem oferowanej usługi maklerskiej lub usługa maklerska, która ma być świadczona na podstawie zawieranej umowy, są odpowiednie dla danego klienta, biorąc pod uwagę jego indywidualną sytuację (§ 15 ust. 1 Rozporządzenia).
W przypadku przedstawienia przez klienta niewystarczających informacji lub oceny, że instrument finansowy nie jest odpowiedni dla danego klienta, istnieje obowiązek ostrzeżenia o tym (§ 19 Rozporządzenia). Rozporządzenie wprowadziło też generalną zasadę, że wszelkie informacje kierowane do klientów lub potencjalnych klientów, w tym informacje upowszechniane w celu reklamy lub promocji świadczonych usług, powinny być rzetelne, niebudzące wątpliwości i niewprowadzające w błąd (§ 9 ust. 1 Rozporządzenia). Podobne zapisy znalazły się w Regulaminie Banku.
Informacje kierowane do klientów detalicznych muszą być przedstawione w sposób zrozumiały dla przeciętnego przedstawiciela grupy, do której są skierowane lub do której mogą dotrzeć oraz nie mogą ukrywać, umniejszać ani przedstawiać w sposób niejasny istotnych elementów, stwierdzeń lub ostrzeżeń oraz nie mogą prezentować potencjalnych korzyści płynących z usługi lub instrumentu finansowego, o ile jednocześnie w sposób uczciwy i wyraźny nie wskazują wszelkich zagrożeń, jakie związane są z daną usługą lub instrumentem (§ 9 ust. 2 Rozporządzenia). Wskazany przepis koresponduje z obowiązkiem przedstawienia ogólnego opisu istoty instrumentów finansowych oraz ryzyka związanego z inwestowaniem w te instrumenty finansowe, w sposób umożliwiający klientowi podejmowanie świadomych decyzji inwestycyjnych, dostosowując zakres tej informacji do rodzaju instrumentu finansowego oraz kategorii, do której należy klient (§ 13 ust. 1 Rozporządzenia). Także informacja o gwarancji miała zawierać szczegółowe dane dotyczące gwaranta i gwarancji, aby klient detaliczny lub potencjalny klient detaliczny – a takimi w większości są Inwestorzy Funduszy – mógł prawidłowo ocenić tę gwarancję (§ 13 ust. 6 Rozporządzenia).
Mimo wagi zobowiązań ciążących na Banku, proces sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych nie był prowadzony należycie, bowiem obowiązki informacyjne nie zostały dochowane przez Bank.
Pracownicy Banku zachęcali do nabycia certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez Fundusze reklamując je jako produkt bezpieczny, sprawdzony przez dystrybutora Alior Bank S.A., depozytariusza Raiffeisen Bank Polska S.A., audytora Ernst & Young Audyt Polska sp. z o.o. Finance sp.k. oraz Komisję Nadzoru Finansowego, zabezpieczony gwarancją zysku lub gwarancją zwrotu kapitału. Niwelowali przy tym ryzyko inwestycji, wskazując m.in. na bardzo duże zainteresowanie klientów, ograniczoną liczbę certyfikatów i krótkie terminy zapisu, nie informując przy tym o możliwości wystąpienia problemów z płynnością aktywów Funduszy, możliwości zawieszenia realizacji gwarancji oraz znacznej redukcji wykupu certyfikatów inwestycyjnych Funduszy.
Inwestorzy nie tylko nie byli informowani o potencjalnym ryzyku, ale wręcz otrzymywali zapewnienia o braku jakiegokolwiek zagrożenia utraty zainwestowanych środków. Udzielane przez pracowników Banku informacje, zapewnienia oraz porady inwestycyjne przedstawiały inwestycje w certyfikaty inwestycyjne Funduszy jako alternatywę dla lokat, produkt pewny i bezpieczny, który nie może przynieść Inwestorom straty. Zagrożenia związane z inwestycją oraz usługą nie zostały przedstawione lub zostały umniejszone.
Pracownicy Banku kontaktowali się z Inwestorami przy użyciu wszelkich dostępnych środków komunikacji, w tym telefonicznie, osobiście i za pośrednictwem poczty elektronicznej. Rozmowy prowadzone były w każdym możliwym miejscu, w tym w oddziałach Banku, w miejscach pracy lub w miejscach zamieszkania Inwestorów. Dokumenty przekazywane były często w sposób, który uniemożliwiał swobodne i pełne zaznajomienie się z treścią. W większości przypadków dokumenty przekazywane były w czasie jednorazowej wizyty połączonej z finalizacją transakcji.
Bank, wbrew obowiązkom wynikającym z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, nie tyle oferował klientom instrumenty finansowe oraz świadczył usługi doradztwa inwestycyjnego, co prowadził zwykłą działalność handlową, której celem była maksymalizacja zysku przez sprzedaż jak największej ilości certyfikatów emitowanych przez Fundusze – bez uwzględnienia interesu klientów.
Działania i zaniechania Banku towarzyszące sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez Fundusze oprócz tego, że stanowią nienależyte wykonanie zobowiązań ciążących na Banku względem Inwestorów Funduszy, wypełniają także znamiona czynu niedozwolonego. Artykuł 83a Ustawy o obrocie zobowiązuje firmę inwestycyjną świadczącą usługi przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych, brać pod uwagę najlepiej pojęty interes klienta. Oznacza to, że firma inwestycyjna, mając wybór różnych sposobów realizacji zlecenia, powinna wybierać ten najkorzystniejszy dla klienta nawet, gdy dochodzi na tym tle do konfliktu interesów i wymagane jest podejmowanie działań nawet kosztem własnych korzyści firmy inwestycyjnej, w szczególności prowizji.
Informacje i zapewnienia przekazywane przez pracowników Banku oraz brak należytej i rzetelnej informacji o istniejącym ryzyku inwestycji skłoniły Inwestorów do nabycia certyfikatów inwestycyjnych Funduszy – instrumentów finansowych bardzo wysokiego ryzyka, za co odpowiedzialność ponosi Alior Bank, a w konsekwencji także za poniesioną przez Inwestorów stratę wynikającą z utraty wartości certyfikatów inwestycyjnych Funduszy oraz utratę zysków, o których zapewniał Bank.
Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (dalej zwana: „Ustawa o funduszach”) 6 uprawniała Alior Bank do pośredniczenia w prowadzeniu zapisów na tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania, w tym w szczególności na certyfikaty inwestycyjne emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte – Alior Bank posiada zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na świadczenie usług polegających na przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania. Działalność maklerska prowadzona jest przez wydzieloną w strukturach Banku jednostkę organizacyjną – Biuro Maklerskie Alior Bank S.A. (dalej zwana: „Biuro Maklerskie”).
Bank zawarł umowę uprawniającą do pośredniczenia w realizacji zleceń związanych z nabywaniem i odkupowaniem tytułów uczestnictwa w funduszach oferowanych przez Dom Maklerski W Investments S.A. (dalej zwane: „W Investments”). W Investments był podmiotem zarządzającym wszystkimi czterema Funduszami w okresie dystrybucji certyfikatów inwestycyjnych przez Bank, tj. od grudnia 2012 r. do kwietnia 2016 r.
Zdecydowana większość certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez Fundusze oferowana była w okresie od 2015 r. – 2016 r., tj. w okresie, w którym Fundusze były reprezentowane przez FinCrea Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. (dalej zwana: „FinCrea”).
Bank zakończył dystrybucję certyfikatów inwestycyjnych Funduszy w kwietniu 2016 r., o czym nie informował Inwestorów, tak jak nie informował o problemach dotykających Fundusze.
Data ta zbiega się w czasie ze zmianą podmiotu zarządzającego Funduszami. Od dnia 20 maja 2016 r. portfelami inwestycyjnymi Funduszy zarządzał dotychczasowy zespół W Investments Fund Management S.A. umiejscowiony w spółce Meridian Fund Management S.A. (dalej zwana: „Meridian Fund Management”). W dniu 21 grudnia 2016 r. W Investments zmieniło nazwę na Baltic Bridge S.A.
W maju 2017 r. pojawiły się pierwsze informacje prasowe o problemach z płynnością Funduszy. W dniu 9 maja 2017 r. Baltic Bridge S.A. poinformował o zawieszeniu wypłat z tytułu udzielonych gwarancji.
Z uwagi na stwierdzone nieprawidłowości, w dniu 16 października 2017 r. FinCrea rozwiązała w trybie natychmiastowym umowy o zarządzanie funduszami zawarte z Meridian Fund Management i objęła czynności zarządzania, jednakże w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami w zarządzaniu Funduszami, w dniu 21 listopada 2017 r. Komisja Nadzoru Finansowego nałożyła na FinCrea – zarządzającego wówczas funduszami – karę pieniężną w wysokości 5.000.000 zł oraz cofnęła zezwolenie na wykonywanie działalności m.in. polegającej na tworzeniu funduszy inwestycyjnych zamkniętych, zarządzanie tymi funduszami. Decyzji KNF nadała rygor natychmiastowej wykonalności. W uzasadnieniu wskazano rażące naruszenie obowiązku bieżącego nadzoru nad podmiotem, któremu powierzone zostało zarządzanie Funduszami, co skutkowało wystąpieniem problemów z brakiem dostatecznej płynności Funduszy i spadkiem wartości aktywów płynnych.
Od dnia wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia, Fundusze reprezentowane były z mocy prawa przez depozytariusza Raiffeisen Bank Polska S.A. (Obecnie Raiffeisen Bank International AG). Oznaczało to, że Fundusze nie mogą emitować i dokonywać wykupu certyfikatów inwestycyjnych.
W związku z tym, że w terminie 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia depozytariusz nie przekazał zarządzania Funduszami innemu towarzystwu, zgodnie z przepisami Ustawy o funduszach rozpoczęła się likwidacja Funduszy. Likwidatorem został z mocy prawa dotychczasowy depozytariusz.
Brak informacji ze strony Banku o zakończeniu dystrybucji certyfikatów Funduszy, a także o problemach Funduszy, pozbawiło Inwestorów Funduszy możliwości dokonania rzetelnej oceny kondycji Funduszy i w konsekwencji istotna większość Inwestorów nie złożyła żądania wykupu certyfikatów inwestycyjnych w odpowiednim czasie. Do czasu zakończenia likwidacji dokładny wymiar strat poniesionych przez Inwestorów Funduszy nie jest możliwy do określenia.
1 Dz. U. z dnia 22 września 2017 r., poz. 1768 ze zm. (tekst jednolity).
2 Dz. Urz. UE L:145 z dnia 30 kwietnia 2004 r.
3 Dz. Urz. UE L:241/26 z dnia 2 września 2006 r.
4 Dz. Urz. UE L:241/1 z dnia 2 września 2006 r.
5 Dz. U. z dnia 25 czerwca 2015 r., poz. 878 ze zm. (tekst jednolity).
6 Dz. U. z dnia 25 listopada 2016 r., poz. 1896 ze zm. (tekst jednolity).