W ocenie Kancelarii ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego w związku z koronawirusem COVID-19 pozwala także na powołanie się na zasadę nadzwyczajnej zmiany stosunków (rebus sic stantibus). Przepis art. 3571 Kodeksu Cywilnego, który reguluje klauzulę rebus sic stantibus przewiduje możliwość sądowej ingerencji w stosunek zobowiązaniowy wynikający z łączącej strony umowy w związku ze zmieniającymi się stosunkami społeczno-gospodarczymi. Zastosowanie mechanizmu odpowiedniej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego jest uzależnione od wystąpienia następujących przesłanek: (i) źródłem powstania zobowiązania jest umowa, (ii) zmiana stosunków ma charakter nadzwyczajny, (iii) dalsze trwanie zobowiązania umownego w niezmienionej postaci i wykonywanie obowiązków umownych prowadzi do nadmiernego utrudnienia spełnienia świadczenia lub groźby rażącej straty dla którejkolwiek ze stron oraz iv) związek przyczynowy pomiędzy powyższymi przesłankami.
Przez nadzwyczajną zmianę stosunków rozumie się najogólniej taki stan rzeczy, który zdarza się rzadko, jest niebywały lub niezwykły. Wśród takich stanów można przykładowo wymienić różnego rodzaju klęski żywiołowe, epidemie, operacje wojenne, czy też strajk generalny. Innymi słowy chodzi o okoliczności, które wymykają się spod typowego ryzyka kontraktowego (których strony nie mogły przewidzieć przy zawarciu umowy).
Nadzwyczajna zmiana stosunków nie może mieć charakteru indywidualnego (dotyczyć osobistej sfery strony), ale dotyczyć zmiany w zakresie stosunków społecznych, a w szczególności zmiany warunków gospodarczych o charakterze powszechnym i niezależnej od stron.
Należy podkreślić, iż nadmierna trudność świadczenia lub zagrożenie rażącą stratą powinny być następstwem nadzwyczajnej zmiany stosunków, o tyle, o ile spełnienie świadczenia jest w ogóle możliwe. W przeciwnym razie znajdą zastosowanie przepisy dotyczące niemożliwości świadczenia.
W przedmiocie uregulowanym w art. 3571 KC orzeka sąd na żądanie strony, przy czym powinno ono zostać zgłoszone przed terminem wymagalności świadczenia. Żądanie to może być zawarte w pozwie głównym albo pozwie wzajemnym.
Sąd stosownie do brzemienia art. 3571 KC może (i) oznaczyć na nowo sposób wykonania zobowiązania, (ii) oznaczyć inaczej wysokość świadczenia lub (iii) – w ostateczności – rozwiązać umowę.
Modyfikacja umowy w zakresie sposobu wykonania zobowiązania przede wszystkim może dotyczyć czasu, miejsca i sposobu spełnienia świadczenia. W rachubę wchodzi w szczególności odroczenie terminu świadczenia, rozłożenie zadłużenia na raty, przedłużenie trwania stosunku zobowiązaniowego. Sąd jest uprawniony także zezwolić np. na świadczenie rzeczy gorszej jakości lub innego pochodzenia. Gdyby nadzwyczajna zmiana stosunków miała miejsce po częściowym wykonaniu zobowiązania, sytuacja zaś nie wymagała rozwiązania umowy, zmiana zobowiązania powinna dotyczyć tylko części niewykonanej.
Niezależnie od możliwości skorzystania z klauzuli rebus sic stantibus, strony umowy mogą rozstrzygnąć spór pozasądowo poprzez renegocjację postanowień umowy na zasadzie swobody umów określonej w art. 3531 KC. W obecnej sytuacji należy wziąć pod uwagę horyzont czasowy wykraczający poza najbliższe tygodnie czy też miesiące stanu zagrożenia epidemicznego.
Renegocjacja warunków umownych, zgodne zawieszenie lub ograniczenie zobowiązań umownych wynikających z łączących strony stosunków umownych w dobrej wierze, może przynieść większe korzyści w dalszej biznesowej współpracy niż tymczasowe, doraźne korzyści osiągnięte poprzez narzucenie kontrahentowi swojego stanowiska.
2020-03-23 10:18